biofeedback – czary mary czy faktycznie działa?

Biofeedback – biologiczne sprzężenie zwrotne

Biofeedback to metoda terapeutyczna i edukacyjna, która polega na monitorowaniu wybranych parametrów fizjologicznych organizmu i zwrotnym przekazywaniu ej informacji pacjentowi w czasie rzeczywistym.

Celem jest świadoma nauka regulacji procesów fizjologicznych i psychofizycznych, takich jak napięcie mięśni, fale mózgowe, tętno, oddech czy przewodnictwo skóry.

Jak działa Biofeedback?

• Czujniki rejestrują określone parametry aktywności organizmu.
• Dane są przetwarzane i prezentowane w formie wizualnej lub dźwiękowej.
• Użytkownik uczy się świadomie wpływać na te procesy, np. wyciszyć się, skoncentrować, zrelaksować.

Metoda została opracowana przez naukowców z amerykańskiego ośrodka lotów kosmicznych NASA. Początkowo była metodą używaną tylko do treningów astronautów.

W 1970 r. M. Sterman, neurofizjolog pracujący wówczas na Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles (UCLA), na zlecenie NASA, badał aktywność bioelektryczną mózgu kotów, a dokładniej związek pomiędzy określonymi wzorcami fal mózgowych a stanami świadomości – czuwaniem, snem i relaksacją. Wykrył obecność rytmu sensomotorycznego SMR (ok. 14 Hz).

Przebieg eksperymentu

1. Trening SMR u kotów:
   • Koty podłączono do aparatury EEG i trenowano w taki sposób, by w odpowiedzi na nagrodę (np. jedzenie) zwiększały amplitudę fal o częstotliwości 12–15 Hz, czyli rytm sensomotoryczny (SMR).
   • Rytm ten lokalizuje się w obszarze kory sensomotorycznej mózgu i odpowiada za stan spokojnej czujności – organizm nie jest w ruchu, ale mózg jest aktywny i zorganizowany.
2. Test z metylhydrazyną (rakotwórczy związek chemiczny):
   • W dalszym etapie badań NASA interesowało się wpływem toksyn na mózg. Koty poddano działaniu metylhydrazyny, która zwykle powoduje napady padaczkowe.
   • Okazało się, że koty wcześniej trenowane w wytwarzaniu rytmu SMR miały znacznie wyższy próg drgawkowy – były odporne na wywoływanie napadów padaczkowych.

Wnioski i znaczenie

• Rytm SMR okazał się neuroprotekcyjny – jego wzmacnianie wpływało na regulację pobudzenia ośrodkowego układu nerwowego.
• Pokazano, że aktywność mózgową można uczyć (warunkować instrumentalnie) – to był fundament dla rozwoju neurofeedbacku.
• Badania te zasugerowały, że za pomocą sprzężenia zwrotnego z EEG można trenować mózg do bardziej stabilnych i korzystnych wzorców aktywności.

Wpływ na rozwój metody biofeedback

• Prace Stermana były kamieniem milowym w rozwoju biofeedbacku EEG (neurofeedbacku) – techniki terapeutycznej, w której pacjent uczy się świadomie modyfikować aktywność mózgu.
• W kolejnych dekadach metoda ta zaczęła być stosowana w:
  • leczeniu padaczki lekoopornej,
  • terapii ADHD (m.in. przez trenowanie SMR u dzieci),
  • redukcji lęku, stresu, poprawie koncentracji i snu.

Biofeedback fizjologiczny → monitoruje parametry fizjologiczne

EEGBiofeedback = Neurobiofeedback → rejestr fal mózgowych

Rodzaje Biofeedback

Rodzaj	Sygnał biologiczny	Przykładowe zastosowanie
EEG Biofeedback	aktywność fal mózgowych (EEG)	ADHD, depresja, trening uwagi i snu
HRV Biofeedback	zmienność rytmu serca (HRV)	strs, lęk, regulacja emocjonalna, arytmia
GSR Biofeedback	przewodnictwo skóry (reakcja elektrodermalna)	nerwowość, reakcje emocjonalne
EMG Biofeedback	napięcie mięśni (elektromiografia)	rehabilitacja, bóle głowy, napięcie
RSA Biofeedback	oddech	relaksacja, lęki, praca z ciałem
TEMP Biofeedback	temperatura skóry	stres, zaburzenia krążenia

Zastosowanie EEGBiofeedback (najczęściej stosowany)

• Trening zdrowia psychicznego
• Trening korelacji psychoemocjonalnej
• Trening psycho-logopedyczny

Fale mózgowe

Fale Delta (0,5-4 Hz)

• Rytm długi, powolny, pofalowany.
• Fala Delta jest najpowolniejsza ze wszystkich fal.
• Najczęściej kojarzona z głębokim snem, pewne częstości w paśmie delta wywołują uwalnianie ludzkiego hormonu wzrostu – zbawiennego dla uzdrawiania i regeneracji, dlatego sen jest tak ważny w procesie zdrowienia i regeneracji.
• Patologiczne fale → uraz czaszki, guz mózgu, epilepsja.

Fale Theta (4-8 Hz)

• “Leży” bezpośrednio na progu podświadomości.
• W Biofeedback kojarzona z najgłębszym poziomem medytacji.
• Theta jest też identyfikowana jako brama do nauki i pamięci, zwiększa kreatywność, proces uczenia się, redukuje stres, budzi intuicję i inne pozazmysłowe percepcje umiejętności.
• Nadmiar fal powoduje dekoncentrację i problemy w skupieniu uwagi (ADD, ADHD). Są też charakterystyczne dla depresji, zamkniętych uszkodzeń głowy oraz epilepsji.

Fale Alfa (8-12 Hz)

• Kontrola stresu, relaks, odprężenie, bierna uwaga, wizualizacja, uaktywnia się przy zamkniętych oczach.
• Negatywne znaczenie → stres, napięcie psycho-emocjonalne, przewlekłe zmęczenie, ADHD, nerwica.

Fale Beta (>12 Hz)

• Niska Beta (12-15 Hz) – SMR, rytm sensomotoryczny.
• Średnia Beta (15-18 Hz) – procesy poznawcze.
• Wysoka Beta (>18 Hz) – kontrola stresu.

Fale Gamma (>35 Hz)

• Skrajne przeżycia.

Dlaczego warto?

• To naturalna i bezpieczna metoda – bez leków.
• Pomaga zrozumieć, jak funkcjonuje nasze ciało i umysł.
• Uczy świadomego wpływania na swoje reakcje.
• Wzmacnia poczucie kontroli i uważności.

Biofeedback to połączenie technologii i psychologii, które daje realne narzędzia do lepszego zarządzania swoim ciałem i emocjami. Jest jak trening dla mózgu i układu nerwowego – z tą różnicą, że zamiast siłowni jest ekran i czujniki.